مدل شایستگی
مدل شایستگی (Competency Model) ابزاری مدرن برای افزایش موفقیت در عملکرد کارکنان است. این مدل ها به کارفرمایان در کسب‌وکارهای کوچک و متوسط کمک می‌کنند آن استعدادهایی را جذب کنند و به‌کار گیرند که مناسب رسیدن به اهداف کسب‌وکارشان است. در این مطلب توضیح می‌دهیم مدل شایستگی منابع انسانی چیست، چگونه طراحی می‌شود و استفاده از آن چه مزایایی دارد.
مدل شایستگی چیست؟
مدل شایستگی رهنمونی است برای شرح و تفصیل شایستگی‌های موردنیاز جهت کسب موفقیت در یک شغل، واحد یا گروه در سازمان.
شایستگی‌های موجود در این مدل بر اساس دانش، مهارت‌ها، توانایی‌ها و نوع رفتاری است که یک کارمند برای موفقیت در عنوان شغلی خاصی به آن‌ها نیاز دارد. این شایستگی‌ها اغلب در دسته‌بندی‌های زیر نشان داده می‌شوند:
- دانش تخصصی
- مهارت‌های فنی
- پیشینه‌ی تحصیلی
- سابقه‌ی مدیریت و رهبری
- مفید بودن
- صلاحیت‌ها در محل کار
مدل شایستگی همچنین باید به مشخص کردن سطوحی مورد انتظار از کارایی و مهارت بپردازد تا کارمند را در پرورش شایستگی‌هایش هنگام انجام وظایف یاری کند. این کار به کارکنان و کارفرمایان تصویری واضح و دقیق از موفقیت در شغل را نشان می‌دهد.
استفاده از مدل شایستگی به چه کسانی توصیه می‌شود؟
مدل های شایستگی برای این طراحی شده‌اند تا اطلاعاتی مفید را در اختیار کارفرمایان و کارکنان قرار دهند. کاربرد این مدل‌ها در تربیت متخصصان، واحدهای منابع انسانی و برای کمک به پیدا کردن افراد مناسب هر جایگاه شغلی و حفظ استانداردهاست، اما می‌توان از آن‌ها برای هر واحد، گروه، نقش یا سطح سازمانی بهره برد.
مدل‌ها گاهی در ارتباط با صنعت یا سازمانی خاص و برای شغل‌ها، گروه‌های شغلی یا حرفه‌هایی خاص طراحی می‌شوند. همچنین، ممکن است این مدل‌ها استانداردهای شغلی موردتوافق را در خود بگنجانند، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند فروش و مدیریت که شایستگی‌های ضروری به‌طوری جامع موردبررسی قرار گرفته‌اند.
کاربرد مدل شایستگی کارکنان در کسب‌وکار چیست؟
از مدل های شایستگی می‌توان در تمام سطوح سازمان بهره برد، بنابراین آن‌ها می‌توانند ابزاری مؤثر برای کسب‌وکارهای بزرگ و کوچک باشند. این مدل‌ها معیاری برای موفقیت تعیین می‌کنند و نقشه‌ی راهی روشن در اختیار کارکنان قرار می‌دهند تا کار خود را به‌شکلی مؤثر انجام دهند. مدل های شایستگی به‌ویژه برای کارکنان جدید بسیار مفیدند.
همچنین، مدل‌های شایستگی قادرند چارچوبی برای شرکت‌ها فراهم کنند تا از آن برای بهبود فعالیت‌های واحد منابع انسانی در چندین حوزه‌ی اصلی بهره ببرند:
- آگهی‌های شغلی: استفاده از مدل‌های شایستگی به‌عنوان مبنایی در طراحی آگهی شغلی به شما کمک می‌کند متقاضیانی را بیابید که مناسب شرایط شغلی موردنظرتان هستند؛
- مصاحبه‌ها: مصاحبه شغلی بر پایه‌ی مدل شایستگی می‌تواند به شما در سنجش مهارت‌ها و سوابق مرتبط متقاضی کمک کند تا بهتر در مورد استخدام او تصمیم بگیرید؛
- آموزش حین کار: مدل شایستگی منابع انسانی با ارائه‌ی فهرستی شفاف از دانش، مهارت‌ها و نوع رفتاری که کارمند برای کسب موفقیت نیاز دارد، قادر است نقشه‌ی راهی آسان برای منتورها و کارکنان جدید طراحی کند؛
- ارزیابی عملکرد: مدل‌های شایستگی انتظارات و توقعات را مشخص و با این کار به مدیران و پرسنل منابع انسانی کمک می‌کنند تا سنجشی بهتر از عملکرد کارکنان داشته باشند.
استفاده از مدل های شایستگی چه مزایایی دارد؟
مدل‌های شایستگی شفاف و واضح به شما در گرفتن تصمیماتی حیاتی، چه برای استخدام و چه برای اخراج افراد کمک می‌کند. کسب‌وکارهایی که از مدل‌های شایستگی استفاده می‌کنند از مزایای زیر بهره‌مند می‌شوند:
- هم‌راستایی راهبردی بهبودیافته: مدل شایستگی کارکنان، شرکت‌ها را قادر می‌سازد که عملکرد نیروی کار خود را به‌راحتی با اهداف یا راهبردهای سازمانی هم‌راستا سازند
- مشارکت بهتر کارکنان: مدل شایستگی با ارائه‌ی دستورالعمل‌هایی شفاف، کارکنان را قادر می‌سازد تا در برابر دانش، مهارت‌ها و نوع رفتاری که برای موفقیت در جایگاه خود به آنان نیازمندند، مسئولیت‌پذیر باشند
- فرصت‌های مهارت‌افزایی: مدل شایستگی با شناسایی مهارت‌ها و عملکردهای موردنیاز برای کسب موفقیت، فرصت‌هایی را برای مهارت‌افزایی کارکنان ایجاد می‌کند و آن‌ها را برای فرصت‌های آتی ترقی در شرکت آماده می‌سازد
- شناسایی فرصت‌هایی برای آموزش: شرکت‌ها با مقایسه‌ی مهارت‌های فعلی کارکنان و معیارهای تعریف‌شده در مدل شایستگی می‌توانند به شناسایی کمبودها و توجه به فرصت‌هایی برای آموزش و رشد تخصصی کارکنان بپردازند
- سنجش ثابت عملکرد: مدل‌های شایستگی ابهامات موجود در فرایند ارزیابی عملکرد را از بین می‌برند و سنگ محکی واضح برای ارزیابی کارایی کارمندان در شغلشان را فراهم می‌کنند
انواع مدل شایستگی چیست؟
مدل شایستگی هسته‌ای سازمانی
بیشتر سازمان‌ها مجموعه‌ای اساسی از مهارت‌ها را درنظر دارند که هر کارمند ملزم به داشتن آن‌هاست. شما با داشتن مدل شایستگی سازمانی می‌توانید این شایستگی‌های هسته‌ای اساسی را بشناسید، موردتوجه قرار دهید و در راه رسیدن به محل کاری دارای آن مهارت‌ها تلاش کنید.
مدل شایستگی نقشی
علاوه بر شایستگی‌های موردانتظار در سطح شرکت، شایستگی‌های نقشی نیز داریم که موردنیاز هر کارمند برای ایفای درست نقشی در شرکت است. این شایستگی‌های نقشی اغلب فنی‌اند. چند نمونه از شایستگی‌های نقشی مواردی هستند مانند داشتن مهارت در یک زبان برنامه‌نویسی، تحلیل داده، نگهداری سوابق و... . مهارت‌های مشمول در مدل نقشی احتمالاً برای واحدی مشخص، موردنیاز شرکتتان هستند.
مدل شایستگی شغلی
مدل شغلی بر خلاف مدل نقشی، شامل مجموعه‌مهارت‌های مختص هر شغل یا وظیفه است. این مدل شایستگی تمام توجه خود را روی نیازهای کاملاً مشخص‌شده برای هر نقش شغلی می‌گذارد تا هر کارمند بتواند به بهترین شکل ممکن عمل کند. مجموعه‌مهارت‌های انتخاب‌شده معمولاً بر اساس مهارت‌های آن فردی است که در وظیفه‌ی موردنظر عملکردی خوب از خود نشان داده است. شایستگی‌های شغلی در یک واحد سازمانی می‌تواند فرد به فرد متفاوت باشد.
مدل شایستگی رهبری
هنگام استخدام برای وظایف رهبری در سازمان خود معمولاً چند شایستگی کلیدی و کاملاً ضروری داریم. مهارت‌هایی مانند مدیریت و توسعه‌ی فردی، مربی‌گری یا شناخت و به‌کارگیری اخلاقیات، نمونه‌هایی از مهارت‌هایی هستند که هر کس در جایگاه مدیریتی برای داشتن عملکردی مطلوب به آن‌ها نیاز دارد.
چگونه مدل شایستگی طراحی کنیم؟
احتمالاً واحد منابع انسانی شما بهترین گزینه برای طراحی مدل شایستگی سازمانتان به‌حساب می‌آید، اما اگر کارمندی مختص به این کار ندارید می‌توانید این مدل مفید را در ۴ مرحله‌ی ساده طراحی کنید.
۱. پژوهش
پیش از ساخت مدل شایستگی کارکنان باید منابع مرتبط با آن را جمع‌آوری و تحلیل کنید. مطمئن شوید که این موارد را در نظر می‌گیرید:
- شرح شغل
- گزارش نتایج پروژه
- اهداف و راهبردهای شرکت
- پژوهش‌های شغلی مرتبط
- نقد و بررسی عملکرد کارکنان در گذشته
شاید در طول مرحله‌ی پژوهش بخواهید با مدیران اجرایی و سرپرستان هم مصاحبه کنید تا ببینید چه شایستگی‌هایی لازمه‌ی اجرای درست وظایف گروهی یا فردی هستند. این افراد قادرند در شناسایی مهارت‌ها و رفتارهایی کمک کنند که کارکنانِ دارای بهترین عملکرد، دارای آن‌ها هستند.
همچنین، شاید نگاهی دقیق به دستاوردهای کارمندان در جایگاه‌های شغلی و مشاهده‌ی تأثیرشان بر دستاوردهای کسب‌وکار مفید باشد. این امر می‌تواند به شما کمک کند تا آن دانش، مهارت و رفتارهایی که برای هر موقعیت شغلی لازم‌اند را بشناسید و در نهایت به اهداف کسب‌وکار و رشد آن دست پیدا کنید.
۲. طراحی فهرست شایستگی‌ها
این فهرست می‌تواند شامل شایستگی‌های اصلی و مخصوص به هر شغل باشد که منعکس‌کننده‌ی ارزش‌ها، اهداف و فرهنگ سازمانی شرکت شماست. شایستگی‌های رهبری هم می‌توانند به‌عنوان لازمه‌ی موقعیت‌هایی خاص اضافه شوند.
ارزیابی اساسی فهرست شایستگی‌های خود در این مرحله از فرایند، بسیار مهم است. اطمینان حاصل کنید که این لیست به‌اندازه‌‌ای دقیق و جزئی است که می‌تواند کارکنان را به اهدافشان برساند، اما نه آنقدر جزئی که یافتن متقاضی مناسب برای این جایگاه شغلی را غیرممکن کند.
۳. طراحی چارچوب
مؤلفه‌هایی که در مدل خود می‌گنجانید و نحوه‌ی ساختاربندی آن‌ها باید بازتابی از نیازهای کسب‌وکارتان باشد. این چارچوب می‌تواند اطلاعاتی گسترده و شرکت‌محور مانند اهداف و ارزش‌های سازمانتان را در بر گیرد. همچنین، می‌تواند نمایی کلی از هر موقعیت شغلی داشته باشد که شامل شرح شغل، منابعی برای یادگیری و یک مسیر شغلی احتمالی است.
در ادامه مؤلفه‌های رایج دیگری را می‌بینید که شاید بخواهید در چارچوب خود بگنجانید:
- مهارت‌های فنی
- صلاحیت‌های شغلی
- سطح دانش لازم
- طرز برخورد و رفتار
- گواهی‌نامه‌های کسب‌وکار
احتمالاً در این مرحله بخواهید تصمیم بگیرید که مدل شایستگی شما چه شکلی به خود بگیرد. ترجیحتان می‌تواند فهرست موردی ساده یا طرحی بصری مانند هرم، فلوچارت یا نمودار ون (Venn Diagram) باشد.
۴. ساخت مدل
مدل شایستگی را می‌توان از کل به جزء یا برعکس آن طراحی نمود. طرح مدل در نوع اول پس از طراحی به مؤلفه‌هایش تقسیم می‌شود، اما در نوع دوم ابتدا مهارت‌های موردنیاز شناسایی و سپس به پروژه‌ها، شغل‌ها و دستاوردهای کسب‌وکار مرتبط با خود منتهی می‌گردند. برخی از مدل های شایستگی مدرن حتی از رویکردی مستندمحور بهره می‌برند تا وابستگی میان مهارت‌ها، رفتارها، شغل‌ها و پروژه‌ها را نشان دهند.
برای گرفتن بهترین نتیجه مطمئن شوید که داده‌های دریافت‌شده از پژوهش خود را لحاظ کنید و پذیرای نظرات متخصصان، سرپرستان و سایر اعضای مربوطه در گروه خود باشید. همان‌طور که مدل‌های شایستگی خود را طراحی می‌کنید، شاید بهتر باشد نظر متخصصان در این زمینه را جویا شوید و پیش‌نویس خود را در صورت لزوم اصلاح کنید.
نمونه‌ای از مدل شایستگی
مدل‌های شایستگی شکل‌هایی مختلف دارند و در نهایت، باید بازتاب نیازهای کسب‌وکارتان باشند. در ادامه نمونه‌ای ساده از مدل شایستگی را مشاهده می‌کنید:
عنوان شغل:
- مدیر
سطح تحصیلات موردنیاز:
- حداقل مدرک کارشناسی یا پنج سال سابقه‌ی کاری مشابه
شایستگی‌ها:
- مهارت‌های تعاملی
- برقراری و حفظ روابط کاری مطلوب با اعضای گروه و سایر اعضای شرکت
- ایجاد حس اعتماد با اعضای گروه و مشتریان
- نشان دادن مهارت‌های ارتباطی عالی
شایستگی‌های رفتاری:
- انطباق‌پذیری
- تمرکز بر کیفیت
- توانایی سازماندهی
- اشتیاق به رهبری
- آمادگی برای یادگیری
مسیر شغلی:
- مدیر میانی؛
- مدیر ارشد؛
- مدیر اجرایی.
جمع‌بندی
اگر بدانید مدل شایستگی چیست و چگونه می‌توان نوعی کارامد از آن را برای شرکت طراحی کنید، آن وقت است که می‌توانید از این ابزار برای ایجاد تغییری مثبت در کسب‌وکار خود بهره ببرید. فقط به‌خاطر داشته باشید که با تغییرات در شرکتتان، نیازهای آن نیز دستخوش تغییر می‌شوند. با ارزیابی دوره‌ای این مدل منابع انسانی می‌توانید از مطابقت آن‌ها با اهداف راهبردی کسب‌وکار خود مطمئن شوید.
موسسه پایشگران پارسیان با بیش از یک دهه تجربه در زمینه آموزش و مشاوره و برنامه ریزی کسب و کار در کنار شماست.
جهت اطلاع از سایر برنامه های آموزشی موسسه پایشگران پارسیان از لیست دوره ها دیدن فرمایید.
از صفحه اینستاگرام هولیدنگ پایشگران پارسیان دیدن فرمایید.
